Wat is een opvullegaat?

Een opvullegaat is een clausule in uw testament waarmee de langstlevende ouder zijn of haar erfdeel kan vergroten en dat van de kinderen kan verkleinen. Zo wordt de hoge partnervrijstelling (€ 804.698 in 2025) optimaal benut, hoeft er direct weinig tot geen erfbelasting te worden betaald en houdt de langstlevende ouder voldoende financiële armslag.

Bij het overlijden van de eerste ouder wordt er vaak erfbelasting geheven over de erfportie van de kinderen, zeker wanneer deze hoger is dan hun vrijstelling van € 25.490 (2025). Wat veel mensen niet realiseren, is dat vermogen dat ‘vastzit’ in de stenen van de eigen woning – zoals een hypotheekvrije (of deels afgeloste) woning – óók wordt meegeteld bij de erfenis. Dan kan het zomaar gebeuren dat de langstlevende ouder voor de erfbelasting van de kinderen moet opdraaien, terwijl er niet genoeg liquide middelen beschikbaar zijn.

Een opvullegaat biedt een oplossing. Hiermee kan de langstlevende ouder de verdeling van de nalatenschap ‘opvullen’ ten koste van het erfdeel van de kinderen, waardoor er (vaak) geen of minder erfbelasting betaald hoeft te worden na het eerste overlijden. Dit artikel legt uit wat een opvullegaat is, hoe het fiscaal werkt en waarom dit vaak wordt toegepast binnen een flexibel testament. We gaan bovendien in op de situatie dat oudere testamenten (voor 2003) geen opvullegaat bevatten, en wat u dan kunt doen.

Hoe werkt een opvullegaat?

Wettelijke langstlevende regeling

In Nederland geldt de wettelijke langstlevende regeling als er geen afwijkend testament is. Bij het overlijden van de eerste ouder hebben de langstlevende ouder en de kinderen ieder recht op een even groot deel van de nalatenschap. De kinderen krijgen hun erfdeel niet direct uitbetaald, maar hebben een ‘niet-opeisbare vordering’ die pas opeisbaar wordt bij het overlijden van de langstlevende.

Probleem:

• De langstlevende ouder heeft een vrijstelling voor de erfbelasting van € 804.698 (2025). Kinderen daarentegen kunnen slechts € 25.490 (2025) onbelast erven.
• Zodra het erfdeel van een kind hoger is dan € 25.490, betaalt de langstlevende ouder daarover erfbelasting: 10% tot een bedrag van € 154.197 en 20% daarboven.

Hierdoor kan de belasting voor de kinderen fors oplopen, terwijl de langstlevende voor de rekening komt te staan. Heeft de overledene veel vermogen in de woning zitten, dan is dit geld vaak niet liquide beschikbaar. Om de belastingschuld te voldoen, zou een deel van de woning moeten worden verkocht of een hypotheek moeten worden afgesloten. Dat is in veel situaties onwenselijk.

Wat is een opvullegaat?

Een opvullegaat is een clausule in (meestal) een flexibel of langstlevende testament. Hiermee kan de langstlevende ouder kiezen om het eigen erfdeel zó te vergroten dat het kinddeel onder de vrijstelling blijft. Met andere woorden: de kinderen ‘erven’ wel, maar zo weinig (maximaal € 25.490 per kind) dat ze geen directe erfbelasting verschuldigd zijn.

Voordelen van een opvullegaat

1. Uitstel en vaak besparing van erfbelasting
   Doordat de langstlevende de nalatenschap ‘opvult’, verschuift een groter gedeelte van het vermogen naar de ouder. De partner heeft immers een veel hogere vrijstelling en betaalt vaak helemaal geen erfbelasting na het eerste overlijden. Pas als ook de langstlevende ouder overlijdt, erven de kinderen wat er nog resteert.
2. Voorkomen van liquiditeitsproblemen
   Het geld dat ‘vastzit’ in de woning leidt normaliter tot erfbelasting bij de kinderen, terwijl die misschien niet direct kunnen betalen. Met een opvullegaat hoeft er bij het eerste overlijden niet of nauwelijks betaald te worden, omdat de kinddelen laag blijven.
3. Flexibiliteit
   De kracht van een opvullegaat in een flexibel testament is dat het een keuze is. De langstlevende ouder kan, bijvoorbeeld bij de aangifte erfbelasting, alsnog besluiten hoe de verdeling wordt vormgegeven. Zo kunt u inspelen op de actuele (fiscale) situatie.

Oudere testamenten vóór 2003

Testamenten van vóór 2003 bevatten meestal geen opvullegaat, omdat de regelgeving rondom de wettelijke verdeling destijds anders was. Heeft u zo’n ouder testament, dan is het raadzaam om dit na te kijken (en eventueel te laten herzien). Er bestaat namelijk een reële kans dat u – of uw nabestaanden – onnodig veel erfbelasting betalen na het eerste overlijden, of dat er direct liquide middelen nodig zijn.

Tip:
Laat uw testament controleren door een erfrechtspecialist of notaris. Zij kunnen nagaan of een opvullegaat en een meer flexibel testament in uw situatie tot aanzienlijke voordelen leidt.

Flexibel testament

Een flexibel testament, soms ook een ‘keuzetestament’ of ‘ouder-kindtestament’ genoemd, bevat verschillende verdelingsmogelijkheden. De kern is dat de langstlevende ouder na het eerste overlijden kan besluiten welke variant het gunstigst is. Het opvullegaat is daarin een belangrijk instrument: u regelt namelijk dat de langstlevende naderhand de indeling van de nalatenschap kan aanpassen en meer erfdeel naar zich toetrekt om (bijvoorbeeld) erfbelasting te voorkomen.

Hoe werkt het praktisch?

• Na het overlijden van de eerste ouder krijgt de langstlevende een aangifteformulier erfbelasting van de Belastingdienst.
• Hierop kan de uiteindelijke verdeling worden aangegeven.
• De langstlevende ouder kan ervoor kiezen de kinderen alleen hun vrijstellingsdeel te laten erven (bijvoorbeeld € 25.490). Het meerdere gaat naar de ouder.
• De ouder betaalt dankzij de hoge vrijstelling voor partners (€ 804.698 in 2025) weinig tot geen erfbelasting.
• De kinderen erven pas (volledig) als ook de langstlevende ouder overlijdt.

Gevolg: er wordt bij het eerste overlijden geen belasting (of maar een klein bedrag) betaald. Op het moment van het tweede overlijden betalen de kinderen erfbelasting over het restant. Dan zijn ze intussen weer enkele jaren verder en kunnen de fiscale omstandigheden anders zijn (bijvoorbeeld opnieuw een nieuwe vrijstelling). Als de langstlevende ouder een deel van het vermogen heeft gebruikt voor leefkosten, blijft er minder over om te belasten.

Voorbeeld werking opvullegaat

Stel, meneer en mevrouw De Groot hebben twee kinderen en een gezamenlijke nalatenschap van € 400.000 in de vorm van hun (bijna) afgeloste woning. Beiden hebben geen groot spaarsaldo, zodat de overwaarde vooral in de stenen zit.

• Zonder opvullegaat
  1. Meneer De Groot overlijdt. De nalatenschap van meneer de Groot is € 200.000. Op basis van de wettelijke verdeling krijgen mevrouw De Groot en ieder kind een gelijk deel (± € 66.667 per persoon).
  2. De kinderen hebben elk een vrijstelling van € 25.490. Dat betekent dat er over de resterende ± € 41.176 per kind erfbelasting verschuldigd is. Tot € 154.197 is dat 10%. Per kind moet mevrouw De Groot dan ± € 4.117 aan erfbelasting opbrengen (totaal € 8.234).
  3. Dit geld is echter niet voorhanden, want de overwaarde van € 400.000 zit vast in de woning. Er is geen substantieel spaargeld. De enige opties zijn een lening of het huis verkopen.

   

• Met opvullegaat in een flexibel testament
  1. In zijn flexibel testament heeft meneer De Groot een opvullegaat opgenomen. Hierdoor kan mevrouw De Groot er bij de afwikkeling voor kiezen het erfdeel van de kinderen te ‘verkleinen’ tot hooguit € 25.490 per kind. De rest komt bij haar erfdeel.
  2. De kinderen blijven daardoor binnen hun vrijstelling, dus is er over hun portie bij het eerste overlijden géén erfbelasting verschuldigd.
  3. Mevrouw De Groot ervft dan ruim € 149.000, maar dankzij haar hoge vrijstelling voor partners (ruim € 800.000) betaalt zij ook geen of nauwelijks erfbelasting.
  4. Pas na haar overlijden erven de kinderen wat er nog over is. Wellicht is de woning dan verkocht, of is de waarde gedaald/gestegen. De kinderen krijgen in dat geval weer elk hun nieuwe vrijstelling.

In dit scenario hoeft er bij het eerste overlijden helemaal geen of slechts weinig erfbelasting te worden betaald, omdat de kindsdelen zijn verlaagd tot het niveau van hun vrijstelling. Zo voorkomt de familie grote financiële zorgen en onnodige kosten.

Profiteer van de voordelen van een opvullegaat

Een opvullegaat is een krachtig instrument om bij het eerste overlijden te voorkomen dat de kindsdelen leiden tot een directe erfbelasting die de langstlevende ouder moet betalen. Dit is met name van belang als uw vermogen voor een groot deel in de eigen woning vastzit.

Dankzij het opvullegaat kunt u de hoge vrijstelling van de langstlevende ouder optimaal benutten, zodat er vaak geen belasting hoeft te worden afgedragen na het eerste overlijden. Bovendien kan het opvullegaat deel uitmaken van een flexibel testament, waardoor de langstlevende in de praktijk kan kiezen welke verdeling het meest gunstig is.

Bent u benieuwd of een opvullegaat in uw situatie gunstig is, of twijfelt u over de inhoud van uw bestaande testament?

Schrijf u dan in voor een gratis lezing op locatie, volg een gratis online lezing of vraag direct een gratis adviesgesprek aan. Wij helpen u graag bij het zetten van de juiste stappen, zodat u en uw nabestaanden geen onnodige belastingdruk ervaren.

Daarom Erfrechtplan: de voordelen op een rij

• Heldere uitleg en grafische ondersteuning
  Bij Erfrechtplan maken we complexe juridische onderwerpen – zoals een flexibel testament met opvullegaat – eenvoudig te begrijpen. We gebruiken duidelijke voorbeelden en, waar nodig, visuele hulpmiddelen.
• Adviseur aan huis, zonder tijdsdruk
  Onze adviseur komt bij u thuis, op een tijdstip dat u het beste uitkomt. Zo kunt u in alle rust de mogelijkheden verkennen en vragen stellen, zonder haast.
• Scherpe tarieven door samenwerking met notarissen
  Wij werken samen met een landelijk netwerk van notarissen, waardoor we u aantrekkelijke tarieven kunnen bieden. U profiteert van professionele begeleiding én een voordelige prijs.